Saturday, February 12, 2011

Perëndi dhe institucione

Gjithnjë më ka pëlqyer bota mitologjike. Jam njohur me të ashtu si shumë të tjerë, që fëmijë i vogël nëpërmjet përrallave të gjyshes. Mbaj mend kur ajo ulej e më tregonte ndonjë përrallë, butë dhe shtruar, duke tundur pak kokën për të shtuar dramacitetin, me një mënyrë origjinale dhe thjeshtësi epike, ashtu si mund të bëjnë vetëm gjyshet. Nëpërmjet moralit që shprehnin përrallat, më pas zinin fryte përfytyrimet e para të një bote magjike. Që andej e kanë zanafillën përfytyrimet e vetes si princ, për të shpëtuar “të bukurën e dheut”, apo ndonjë personazh tjetër femëror, për emrin e të cilave, edhe në moshë të rritur, kam patur gjithnjë debulesë. Vetëm për shkak të përrallave...

Mitet, ato rrëfenja të vogla, të ndërtuara me thjeshtësi dhe humor popullor, igrendientë të mjaftueshëm për të kthyer miell dhe ujë në brumë.

Me kalimin e kohës, më pas kërkoja vetë të lexoja përralla, “Gishto-n”, “Qerosin”, “Tërfilin me katër fletë”, derisa rashë në një përrallë të madhe, më të madhen që kam lexuar ndonjëherë. Ishte një libër i madh biblioteke, me fletë të zverdhura nga koha. Vetë ngjyra e fletëve ia shtonte misterin që mbante brenda. I gjithë libri i shkruar në vargje, fliste për njerëz, heronj, perëndi dhe gjysëmperëndi, të gjitha të ardhura prej një kohe të shkuar, nga një vend që dukej të ndodhej shumë larg në hapësirë dhe kohë. Vetë bota brenda atij libri, ishte e paanë. Për heroin që kishe lexuar në një faqe, e kishe humbur në faqen tjetër dhe kishe gjetur dikë tjetër. Duhet të riktheheshe përsëri pas, për t’i lexuar kartën e identitetit. E cila nuk ishte gjë tjetër veç një shënim në fund të faqes: Hektori, biri i Priamit, Ajaksi, mbreti i Salaminës,bir i Telamonit, Odisea, mbret i Itakës, bir i Laertit etj. Kurioziteti i adoleshentit, më kishte çuar pra tek Homeri. Iliada.

Por ky shkrim nuk është për librin në fjalë, megjithëse ka lidhje me të. Sepse nëpërmjet këtij libri mu zgjua interesi për të mësuar më shumë mbi botën mitologjike të lashtësisë.

Atëherë ndihesha i mahnitur mbi shpjegimet e atyre njerëzve 3000-4000 e më shumë vjet më parë, për botën, për fenomenet natyrore, për evente dhe evenimente. Ishte tmerrësisht bukur të mendoje psh, se diellin e mbart në një karrocë me kuaj një perëndi, që e nxjerr shëtitje mbi horizont çdo mëngjes në qiell, për ta ulur në darkë.
Apo që stina e pranverës, tregon se Dhimitra, perëndesha e natyrës, është e lumtur që e bija Persefoni, vjen prej Hadit drejt e në duart e saj.

Ajo që më bën përshtypje tani, në këto kohë që po kalojmë, është se ata njerëz të lashtë, u kishin dhënë status perëndie shumë virtyteve. Kështu psh Afërdita ishte perëndeshë e Dashurisë, Athina e Diturisë, Hera apo Estia e Familjes, Dhiki e Drejtësisë etj.

Besoj se botëvështrimi i atyre që e kishin bërë këtë gjë, duhet të ishte diçka me të vërtetë për tu vlerësuar.

Kjo sepse, duke ua njohur vlerën virtyteve dhe duke i vendosur në rang hyjnish, sipas emërtimit dhe funksionit që kryenin, kishin ndërtuar një sistem vlerash të cilit i besonin, dhe me anë të këtij, kishin ngjizur bashkësinë sociale të cilës i përkisnin.

Hyjnia e virtytit.

Është interesante të analizohet, përse njerëzit e atëhershëm virtytet i kishin shndërruar në perëndi. Sepse është një gjë të njohësh vlerat e një shoqërie, dhe tjetër gjë krejt e ndryshme t’i hyjnizosh ato. Hyjnizimi i atëhershëm, kishte kërkesa më të larta sesa thjesht njohja e vlerave. Sepse hyjnive njerëzit u bënin flijime, u këndonin himne, u ndërtonin tempuj dhe statuja, u luteshin, dhe mbi të gjitha... U BESONIN.

Pashmangshmërisht më shkon mendja tek krahasimet e këtyre hyjnive, me analoget e tyre në kohën e sotme. Krahasimi më i afërt, do të ishte me institucionet përfaqësuese në atë ne sot quajmë “shtet laik”; dhe tempujt e atëhershëm, do të ishin përfaqësueset e shtetit të sotëm. Konkretisht, ministritë psh ajo e drejtësisë, arsimit, mbrojtjes, rendit etj.

Si në shkrimin e mëparshëm i cili fliste mbi ndryshimin që ka mbrojtja e rendit, nga mbrojtja e qytetarit, edhe këtu ka një shmangie, nga besimi i hyjnisë, në besimin e përfaqësimit.

Çka ndodh kur përfaqësimi hyjnor i virtyteve çalon?

Kur ndodh diçka e tillë, atëherë vetë ekzistenca e bashkësisë, arsyet për të ekzistuar, dobësohen. Njerëzit humbasin besimin tek përfaqësimi, tek të ngjashmit, tek shteti i tyre dhe kjo mund të rezultojë deri në prishje të bashkësisë.

Institucionet nuk përmbushin rolin për të cilin janë ngritur, as respektojnë virtytin përfaqësues. Parlamenti psh është institucioni përfaqësues i vullnetit të shumicës. Në rast se në rradhë të parë, ky institucion nuk pasqyron vullnetin (zgjedhjet vidhen, vidhet dhe vullneti), në rast se nuk ushtron detyrimet e veta siç duhet (ligje të padrejta, mungesë respekti, edukate, etike) atëherë ky institucion, e ka humbur qëllimin për të cilin është ngritur.

Marrim presidentin. Përfaqëson unitetin. Në rast se nuk e bën detyrën dhe detyrimet siç duhet, përsëri kemi një dështim të qëllimit për të cilin institucioni ekziston.

Po kështu me ministritë, prokurorinë, avokatin e popullit etj.

Këto janë gjëra të njohura, nuk dua të ndalem më tej këtu.
Aty ku dua të ndalem, është tek pasojat që kanë këto dështime institucionesh ndër qytetarët e thjeshtë të vendit. Që përfaqësimi i virtyteve dhe vullnetit të dështojë, është diçka e keqe, po më keq se kaq, është humbja e besimit në virtyte.

Të jetë dikush skeptik ndaj formës në të cilën ushtron pushtetin shteti, është e pranueshme. Por nuk është e pranueshme të humbasë besimin në vetë virtytin. Ata njerëzit e lashtë që kishin për hyjni drejtësinë, moralin, familjen, do ta dënonin për herezi. Dhe do të bënin shumë mirë.

Është detyrë e çdo qytetari, të kërkojë drejtësinë për këdo, sado që institucionet përfaqësuese të drejtësisë, nuk ia ofrojnë këtë gjë.

Është tmerrësisht e shëmtuar të rrënohet virtyti, për hir të përfaqësimit jo të denjë. Në këtë aspekt, kushdo që promovon mungesën e drejtësisë, në çdo lloj forme, qoftë duke ofruar shembuj pesimizmi, mosbesimi në të, zhvlerësim të çdo lloji të saj, duhet kritikuar.

Në fund të fundit, drejtësia, uniteti dhe vullneti i njerëzve, janë institucionet e vërteta. Gjithë të tjerat, janë tempuj të padenjë.

Wednesday, February 9, 2011

Ministria për Mbrojtjen e Qytetarit

Mbaj mend para pak kohësh, Mustafa Nano bënte një pyetje tek adresa e tij e internetit, se “çfarë emërtimi jo i zakonshëm është ky për një ministri?” Dhe vërtet emërtimi është jo i zakonshëm. Kam dashur t’i përgjigjem që atëherë, dhe meqë tani mu krijua mundësia, po e bëj këtë gjë.

Në pamje të parë, dikujt nuk i shkon në mendje se për çfarë ministrie mund të bëhet fjalë dhe me se merret, cili është qëllimi, funksioni dhe detyrat që ka një institucion i tillë. Por nuk bëhet fjalë për tjetër gjë, veç për homologen e vet shqiptare që ndryshe quhet “Ministria e Brendshme”.

Pak historik.

Që prej rënies së Juntës ushtarake, në vitin 1974, në Greqi kjo ministri ka pasur emërtime të ndryshme.
Në rend kohor, po i vendos si më poshtë.

- Ministria e Rendit Publik
- Ministria e Brendshme dhe e Rendit Publik.
- Ministria e Rendit Publik (përsëri)
- Drejtoria e Rendit Publik (e përfshirë nën vartësi të Ministrisë së Brendshme.)

Që prej Tetorit të vitit 2009 pas zgjedhjeve të reja, që rezultuan në fitoren e PASOK-ut dhe ndryshimit të qeverisjes, kjo ministri u riemërtua me titullin “Ministria për Mbrojtjen e Qytetarit”.

Por pika kyçe e ndryshimit të emërtimit, shkon pak më përpara në kohë, në Dhjetor të vitit 2008. Atëherë kur ndodhën trazirat sociale në Greqi. Ngjarja tragjike që ia ndryshoi emërtimin, bashkë me qëllimin kësaj ministrie, është ajo e vrasjes nga një polic, të një djali të ri 15 vjeçar në datën 6 Dhjetor 2008.

Shkurtimisht:

Në një nga rrethinat e Athinës, Eksarhia, një patrullë policie, ndaloi disa adoleshentë dhe u përplas me ta. Gjatë procesit, njëri prej dy policëve, nxjerr pistoletën dhe qëllon djalin fatkeq në gjoks, duke e lënë të vdekur.

Pas ngjarjes në fjalë dhe revoltave popullore, pati një debat qytetar mbi rolin e forcave të rendit dhe mënyrën sesi e ushtronin këto detyrën e tyre.

Për më shumë shikoni këtu.

Në këtë debat u përfshinë tema si abuzimet e policisë ndaj qytetarëve në të kaluarën, por edhe abuzimet e forcave të rendit ndaj emigrantëve. Shumë besoj e mbajnë mend atë videon ku disa policë vendosin dy emigrantë të qëllojnë me shpulla njeri tjetrin.

Gjithashtu u diskutua mbi trajnimin fizik dhe psikologjik të forcave të rendit, diferencimet e tyre në sjellje ndaj qytetarëve të “njohur” apo të “dorës tonë”, me ata të panjohurit, abuzimet në detyrë, të drejtën për të mbajtur dhe përdorur armë dhe shumë çështje të tjera. Ishte një debat i madh publik mbi këtë temë, me shumë emisione televizivë, reportazhe gazetarësh, blogerësh, opinionistësh, analistësh, njerëzish të thjeshtë etj. Një debat i tillë, u mbajt me muaj dhe pas ndërrimit të qeverisjes, solli frytet e veta. Një ndër këto ishte emërtimi i ri i ministrisë, ndërsa të tjerat kishin të bënin me pavarësinë e institucionit prej ministrisë së brendshme, nevojën për reforma të forcave të rendit dhe nevojës për ta parë shërbimin e tyre nën një këndvështrim tjetër. Ndër këto reforma, vihej re gjithashtu kërkesa për punësim në forcat e rendit të emigrantëve, që për shkak të diferencimit gjuhësor dhe kulturor, do t’a kishin më të lehtë të komunikonin me bashkatdhetarët e tyre që do ndodheshin në marrëdhënie me këtë ministri.

Por ia vlen të ndalem pak vetëm tek riemërtimi i ministrisë. Nga “rendi publik” në “mbrojtje të qytetarit”. Një riemërtim i tillë, nuk është aspak vetëm gjuhësor, por në rradhë të parë konceptual.

Ku qëndron ndryshimi?

Ndryshimi qëndron në shpalljen e qëllimit të institucionit. Forcat e rendit, nuk mbrojnë më rendin, por qytetarin. Ky i fundit është subjekti kryefjalë i qëllimit të ekzistencës së institucionit dhe përparësia e vetme tashmë, bëhet mbrojtja e tij.

Nëse të mbrosh rendin psh do të thotë të rregullosh trafikun, përqëndrimi i policit rrugor do të ishte trafiku vetë. Mbarëvajtja e trafikut, rregullimi i tij, heqja e pengesave që e pengojnë mbarëvajtjen etj. Ndërsa të mbrosh qytetarin në një situatë trafiku, do të thotë të përqëndrohesh tek siguria e tij kur ky i fundit ndodhet në këtë situatë.

Ky këndvështrim i fundit, sigurisht që është më njerëzor. Sepse është humano-centrik, ndërsa “trafiku” është koncepto-centrik. Trafiku është diçka abstrakte, jo humane.
Një polic që siguron mbarëvajtjen e trafikut, do të shprehej ndaj një qytetari:
- Ec, se po pengon trafikun!
Ndërsa një i dytë, që mbron sigurinë e qytetarit do të thoshte:
- Ju lutem lëvizni se po pengoni njerëzit e tjerë të qarkullojnë!

E njëjta situatë, pas ngjarjeve të 21 Janarit, ku dëgjoj të shprehen se forcat e rendit duhet të mbrojnë “institucionet”.

Forcat e rendit, paguhen prej taksave të çdo qytetari të republikës. Në varësi të kësaj, çdo punonjës i FR është një shërbyes ndaj nevojave të tyre, për të vendosur rend, qetësi dhe mbarëvajtje. Këto forca nuk janë njësi e shkëputur, apo tejhuazuar ndaj punëdhënësve të tyre – pra qytetarëve. Madje FR vetë, janë qytetarë të cilët janë caktuar pët tu marrë me një detyrë të posaçme për të mbrojtur qytetarët e tjerë. Për pasojë, ato duhet të vendosen në shërbim të tyre. Në një organizim ku FR dhe qytetarët janë të shkëputur nga njëri tjetri, kjo tregon se ka diçka që nuk shkon në këtë mes.


Në 21 Janar, institucione dhe njerëz u përplasën, ndër ndodhitë e tjera. Dhe opinioni publik u vendos përballë zgjedhjes së prioriteteve. Rend publik, institucione – apo njerëz? Disa duan të “mbrojnë me çdo kusht institucionin”, po nga kush? Shoqëria civile brenda të cilës ndodhemi, nuk mund të trajtohet me fjalor të denjë për ushtarakë.

Parimi i mbrojtjes së rendit, duke qënë jo njerëzor, shndërrohet shumë herë në të pamoralshëm. A mundet një punonjës i FR të pretendojë se mbron rendin, përballë njerëzish të papunë që protestojnë, pa u interesuar për gjendjen e tyre më parë? Në fund të fundit, qëllimi i vetëm dhe madhor i institucioneve, është tu sigurojë njerëzve mirëqënien e jetës së tyre.

Një sistem që mohon qënien, lëre më mirëqënien, është antinjerëzor në thelb.


Këto çështje dhe qëndrime, duhet të bëheshin subjekt i një debati publik, dhe nuk duhet të kalonin kaq lehtë. Politizimi personal i skajshëm që ndodh në Shqipëri, po mohon jo vetëm debatin mbi çështje të tilla, por mohon gjithashtu përfshirjen e qytetarëve në të.

Friday, February 4, 2011

TË TREDHUR

Kësaj rradhe po kapem me një frymë artikujsh që mbizotëron në mediat tona. E kam fjalën për ato lloj artikujsh të cilët tentojnë të përshkruajnë situatën ku ndodhemi, me një ton apatik, të distancuar në dukje dhe pesimist... mua më pëlqen t’i quaj këta lloj artikujsh “reportazhe sportive”. Zakonisht i komentoj me rezultatin e fundit të Barçës.

Cilat janë shenjat dalluese të simptomës?

Së pari, artikullshkruesi, bën një reportazh të gjendjes ku ndodhemi, duke kapur një aspekt specifik. Psh gjendjen ekonomike, reformat politike, strategjinë e partive apo liderëve kryesorë etj. Edhe këtë gjë e bën relativisht mirë.

Në rast se i vjen ndoresh ndonjë metaforë qëndrore, shprehje nga njerëz të njohur, apo ndonjë punch line, apo proverb kinez, aq më mirë!

Por kryesisht thelbi i artikujshkruesve të tillë qëndron në mbështetjen e idesë themelore, statike, strategjike dhe teoremë tashmë se: të dyja palët janë njësoj, ose pala tjetër, është potencialisht po aq e keqe sa ajo në pushtet.

Këta artikuj, i ngjajnë atij njeriu që shkon të ngushëllojë dikë që ka pësuar një dëmtim permanent fizik.

Për shembull...

- ah, shikoj se e ke humbur një këmbë. Sa keq! Si ja bën të çohesh në mëngjes? Besoj se edhe për të kryer nevojat personale, do ta kesh të vështirë. Po shkallët e pallatit, si i ngjit? Oh po këtu nuk ka as ashensor, kati i tretë! Sa keq! Sa i mjerë që je o njeri! Gjynaf nga zoti!

Po mirë do pyesni ju, çfarë të keqe ka në këtë mes?
E keqja e një fryme të tillë të shkruari, qëndron se stimulon apatinë, fatalizmin, inaktivitetin, pra idiotizmin.
E keqja e artikujve të tillë, është se i shikon njerëzit të cilëve u drejtohet si qënie pa vullnet, forcë dhe mundësi ndryshimi. Artikullshkruesi merr në dukje anën e lexuesit, të paanshmit, popullit, dhe pasi vendoset midis tij dhe pushtetit, politikës, shtetit etj, synon të krijojë një distancë fiktive, duke u mohuar njerëzve që u drejtohet pjesëmarrjen në procesin demokratik. Dhe këtu dallohet paanshmëria e shtirur, në mos naiviteti. Ndërsa empatia e shtirur, shërben si injeksion mpirjeje të mendjes. Duket sikur thonë, hej, jam dhe unë këtu dhe po vuaj me ty. Po ku po shkojmë dhe çfarë të bëjmë? ASGJË! Mjerë ne!

Një nga gjërat më të bukura që ofron sistemi demokratik i qeverisjes, është aftësia e tij për tu rregulluar dhe vetërregulluar. Për të zbuluar forcën e vullnetit dhe potencialin e njerëzve mbi të cilët ushtrohet. Madje kjo forcë e shprehur, është e tillë që ndihet edhe aty ku nuk e pret. Ndërsa opinionistë të tillë, fatalistë të tredhur, ua mohojnë forcën që mbajnë njerëzit për të ndryshuar gjendjen ku ndodhen.

Nuk është skenar i ri, është diçka e vjetër. Që ka rrënjë që në manipulimin e njëpasnjëshëm të zgjedhjeve përgjatë 20 viteve të fundit. Sepse manipulimi i zgjedhjeve, është kastrim, tredhje që i bëhet forcës që duhet të ketë populli, njerëzit, masat, votuesit, quajini si të doni.

Shtirja në këta artikuj, është e dallueshme dhe në ofertën e zgjidhjes. Sepse opinionistë të tillë, bëjnë sikur ofrojnë një zgjidhje. Ose duke i dërguar të pavullnetshmit vulëhumburit njerëz, nëpër disa rrugë qorre, si peticione, struktura paralele, ose në thjesht “mjerë ne”.

Por zgjidhje ka, nuk është se nuk ka. Dhe me zgjidhje, nuk e kam fjalën thjesht në revoltat mbarëpopullore dhe protestat të pavarura, apo opozitare, por zgjidhja ndodhet edhe brenda sistemit vetë.

Në reportazhin e fundit sportiv që lexova, flitej për “aferat e Rrulit” në ministrinë e energjitikës, shoqëruar (domosdo) me grykësinë potenciale të socialistëve që kanë gjashtë vjet në opozitë. Fatalizmi pas këtij përshkrimi është i lehtë.

Po, ka dhe një rrugë tjetër. Si do ju dukej psh që çdo tratativë ekonomike e qeverisë mbi një vlerë të caktuar, të paraqitej në internet? Se mua nuk më mjafton si arritje e madhe (e paparë, më e madhja etj) e qeverisë, të ishte që një milion shqiptarë janë tashmë facebuksa.

Në net të paraqiteshin ofertat e firmave pjesëmarrëse në të, konditat në të cilat zhvillohet procesi, udhëzimet juridike etj. Fjala magjike: TRANSPARENCË.

Edhe kjo e zgjidhjes, qoftë kësaj të veçantës, ashtu dhe të përgjithshmes, është rrugë e njohur: forcimi i institucioneve dhe mjeteve të kontrollit ndaj pushtetit. Përdorimi gjithashtu i transparencës, i mendimit kritik dhe parimeve demokratike.

Po këto të fundit, që të artikuloheshin dhe përdoreshin, do të donin një nxitje më të madhe sesa mllefi dhe inati ballkanik i një sy mua dy gjitonit. Do të duhej gjithashtu të tradhëtonin parimin e pashkruar të equidistancës...

Thursday, February 3, 2011

COPA MISHI

Pas ngjarjeve të datës 21 Janar, u panë të shpreheshin shumë njerëz të shtypit mbi to, edhe shumë komentues të thjeshtë. Një shprehje që më bëri përshtypje në arsenalin e të thënave të tyre, ishte kjo: mish për top. E shikoj të shprehur dhe të rishprehur shumë herë, prej disa analistëve të njohur në tregun e mediave. Më bën përshtypje lehtësia e të shprehurit e një thënieje të tillë e cila duket të jetë shumë makabre. Mish për top.

Është normale, (brenda kufijve të normalitetit) që beteja politike të konceptohet si njëmend e tillë, si betejë. Me të gjitha të dhënat e saj. Duke filluar që nga përplasja e ideve dhe mendimeve për të vazhduar tek gjuha e nxitjes së dhunës, retorika e fortë, deri në përplasjen e formave më të dhunshme si demonstrimet në rrugë.

Në një vend demokratik, ndodhemi gjithashtu në kufijtë e normalitetit kur njerëzit mblidhen në të drejtën e tyre për të protestuar mbi diçka. Kjo është e drejtë e njohur madje prej konventës së të drejtave të njeriut. E drejta për tu tubuar dhe protestuar (demonstruar) gëzim apo pakënaqësi, ndaj arritjeve apo shkeljeve të regjimit.

Ndodhemi gjithashtu brenda kufijve të normalitetit të gjykojmë mbi një tubim apo protestë (demonstratë) të arsyeve pse po ndodh. Gjykimi i kujtdo që do të japë arsyet pse ndodh diçka, është i lejueshëm, madje për mendimin tim, duhet stimuluar.

Çka është e paarsyeshme, jo normale, e egër dhe makabre, është konsiderimi i një forme proteste si diçka kaq anormale, të egër dhe të dhunshme sa të justifikojë humbjen e jetëve njerëzore. Sepse pikërisht ajo shprehje, “mish për top”, këtë gjë bën.

Të thuash me lehtësi madje që protestuesit u çuan si “mish për top” , do të thotë të justifikosh dhunën, do të thotë të trembësh forma demonstrimi të cilat janë normale në një vend demokratik. Do të thotë të instalosh kulturën e frikës.

Më lejoni të bëj një testim: Dua të pyesin veten të gjithë ata që përdorin këtë shprehje mesjetare, se sa e lejueshme u duket përdorimi i armëve të zjarrit me plumba të vërtetë, ndaj një proteste civile?

Sa e justifikueshme u duket më pas që këto armë të shkrehen, dhe TË VRASIN në mënyrën që u bë dhe që e pamë të gjithë?

Dhe në rast se ju kauzën e demonstratës e quani të padrejtë, a mund të bëhet një dallim cilësor midis humbjes së jetës të personave që morën pjesë aty, me persona të tjerë, të cilët luftojnë për një kauzë që ju e quani të drejtë?

A mund të thuhet për dikë, ndër të tjera bashkëkombasin tonë që për arsyen e vetme se vajti në protestë, jeta e tij shkoi “për lesh”, apo “dhjamë qeni”?

Kujtesë: Ndodhemi në vitin 2011.
users online
 
Creative Commons License
Shkrimet e blogut Busulla jane te licensuara nen Creative Commons Autoresi-Jofitimprurese-Vepra te pandryshueshme 2.5 Italia License.